Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, ένα ευρύ φάσμα μελετών απέδειξε πειστικά τον σημαντικό ρόλο της διατροφής στην πρόληψη του καρκίνου. Η σύνθεση των επιστημονικών πληροφοριών που προκύπτουν από επιδημιολογικές και πειραματικές μελέτες που αφορούσαν στη διατροφή, την παχυσαρκία, τη φυσική δραστηριότητα και άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες (όπως το κάπνισμα και η επαγγελματική έκθεση) αποδεικνύει ότι ο καρκίνος, μπορεί, μέχρι ένα βαθμό, να προληφθεί. Υπολογίζεται ότι, 40% των περιπτώσεων καρκίνου συνδέεται με ανθυγιεινή διατροφή, αυξημένο σωματικό βάρος και μειωμένη δραστηριότητα. Ακόμη το κάπνισμα ενοχοποιείται για το 30 % των θανάτων από καρκίνο.
Συστάσεις
Οι τροφές περιέχουν ένα ευρύ φάσμα συστατικών με αποδεδειγμένη προστατευτική δραστηριότητα, μερικά από τα οποία ονομάζονται φυτοχημικά. Τα φυτοχημικά προσδίδουν συγκεκριμένες ιδιότητες στα φαγητά όπως γεύση και χρώμα και χαρακτηρίζονται από αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις και αντικαρκινικές ιδιότητες.
Καροτενοειδή: Εδώ ανήκουν η προ-βιταμίνη Α, το α-καροτένιο, το β-καροτένιο, το λυκοπένιο, η λουτεΐνη, η ζεαξανθίνη, η κρυπτοξανθίνη και άλλα. Από τα 500-600 καροτενοειδή που έχουν ήδη προσδιοριστεί, περίπου 40 απαντώνται στην ανθρώπινη διατροφή και περίπου 14 από αυτά απορροφώνται και χρησιμοποιούνται από τον οργανισμό. Βρίσκονται στα καρότα, τα βερίκοκα, τα ροδάκινα, το σπανάκι, το μπρόκολο, τις γλυκοπατάτες, τις ντομάτες, τις πιπεριές και σε άλλα φρούτα και λαχανικά. Υπάρχουν αποδείξεις ότι προστατεύουν, ειδικά το λυκοπένιο, από διάφορες μορφές καρκίνου όπως του στοματοφάρυγγα, του πνεύμονα και προστάτη. Πέντε μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα αποδίδουν 3-6 mg β-καροτένιου. Ωστόσο μελέτες απέδειξαν ότι η αυξημένη χορήγηση συνθετικού β-καροτένιου (20-30mg ημερησίως) σε καπνιστές, αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα.
Iσοθειοκυανικά: Αυτά τα φυτοχημικά που περιέχουν θείο βρίσκονται στα σταυρανθή όπως τα μπρόκολα, τα κουνουπίδια, το λάχανο, τα ραπανάκια και ευθύνονται για την χαρακτηριστική γεύση αυτών των φυτών. Εμποδίζουν τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και επάγουν την απόπτωση των κυττάρων, ενώ στο ήπαρ επάγουν την παραγωγή των ενζύμων που απομακρύνουν τα καρκινογόνα. Ανασκοπήσεις αλλά και προοπτικές μελάτες έδειξαν ότι η κατανάλωση αυτών των λαχανικών προστατεύει από την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα και του προστάτη.
Φλαβονοειδή: Αποτελούν πολυφαινολικά συστατικά που βρίσκονται σε όλα τα φυτά και ευθύνονται για το χρωματισμό τους. Έχουν ανοσορυθμιστική, αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδη δράση. Η κουερσετίνη, το πιο διαδεδομένο φλαβονοειδές, μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα.
Kουρκουμινοειδή: Πρόκειται για πολυφαινολικές χρωστικές που βρίσκονται στο μπαχαρικό κουρκουμά, με πιθανές αντιφλεγμονώδεις και χημειοπροφυλακτικές δράσεις. Η αντικαρκινική δράση τους έχει αποδειχθεί σε πειραματόζωα ενώ κλινικές μελέτες φάσης ΙΙ διεξάγονται ήδη σε ανθρώπους.
Βιταμίνη D: Δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι τα συμπληρώματα βιταμινών βοηθούν στην πρόληψη του καρκίνου, με εξαίρεση τη βιταμίνη D. H βιταμίνη D παράγεται από την έκθεση στην ηλιακή υπεριώδη (UV-B) ακτινοβολία και προσλαμβάνεται με τις τροφές (σολομό, τόνο, σκουμπρί, εμπλουτισμένο γάλα, αβγά) ή με συμπληρώματα διατροφής. Μελέτες έχουν δείξει ότι, η διατήρηση ικανοποιητικών επιπέδων βιταμίνης D στον οργανισμό, μειώνει στατιστικά σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου αλλά και άλλων νοσημάτων.
Σύμφωνα με μελέτες στις ΗΠΑ 20 με 55% των ασθενών με καρκίνο καταναλώνουν συμπληρώματα διατροφής. Το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 67% με 87% στις γυναίκες με καρκίνο μαστού. Οι ασθενείς λαμβάνουν αυτά τα σκευάσματα πιστεύοντας ότι προστατεύουν από την τοξικότητα της χημειοθεραπείας, μειώνουν την ένταση των παρενεργειών, τονώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα και προλαμβάνουν τις υποτροπές της νόσου. Συνήθως οι ασθενείς δεν το αναφέρουν στους γιατρούς τους, πιστεύοντας ότι η στάση τους θα είναι αρνητική, ενώ και οι ίδιοι οι γιατροί είναι επιφυλακτικοί, καθώς δεν υπάρχουν τυχαιοποιημένες μελέτες που να αποδεικνύουν την ασφάλεια ή την αποτελεσματικότητα αυτών των προϊόντων.
Όταν οι γιατροί δεν είναι πρόθυμοι να παρέχουν πληροφορίες για τα συμπληρώματα διατροφής, οι ασθενείς καταφεύγουν σε άλλες μορφές πληροφόρησης όπως τους φίλους και το οικογενειακό περιβάλλον, το διαδίκτυο, τον τύπο, τα φαρμακεία, τις διαφημίσεις. Συχνά όμως οι πληροφορίες αυτές δεν είναι ακριβείς.
Αναλύουμε τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα συμπληρώματα διατροφής από τους ασθενείς με καρκίνο, όπως προκύπτουν από μελέτες που δημοσιεύθηκαν στη διεθνή βιβλιογραφία.
Βρίσκεται στον κουρκουμά (turmeric, Curcuma longa), κύριο μπαχαρικό της ινδικής κουζίνας. Μελέτες παρατήρησης έχουν αποδώσει μικρή αντικαρκινική και αντιφλεγμονώδη δράση.
Παρενέργειες
Προκαλεί ναυτία, κωλικό των χοληφόρων, πολυμηνόρροια.
Αλληλεπιδράσεις
Αναστέλλει τη δράση των αιμοπεταλίων και αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης αιμορραγικών εκδηλώσεων όταν συγχορηγείται με ασπιρίνη, αντιπηκτικά, αντιαιμοπεταλιακά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη αλλά και βότανα όπως το Ginko biloba.
Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην λήψη του από ασθενείς που λαμβάνουν χημειοθεραπεία με κυκλοφωσφαμίδη και καμπτοθεκίνη, των οποίων τη δράση πιστεύεται ότι μειώνει.
Αποτελεί βασικό αμινοξύ που απαιτείται σε διάφορες λειτουργίες του οργανισμού, όπως την αύξηση και την αναγέννηση των κυττάρων του βλεννογόνου του γαστρεντερικού.
Μελέτες έδειξαν πιθανή προστατευτική δράση της γλουταμίνης στη βλεννογονίτιδα, τη νευροπάθεια και την εντερική τοξικότητα που προκαλούνται από χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία.
Παρενέργειες
Σπάνια οίδημα, πυρετός, κεφαλαλγία, εξάνθημα, ναυτία, αρθραλγίες, μετεωρισμός, κοιλιακό άλγος.
Αλληλεπιδράσεις
Μειώνει τη δράση της λακτουλόζης και αλληλεπιδρά με αντιεπιληπτικά φάρμακα.
Οι χαμηλές τιμές βιταμίνης D στον ορό έχουν συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου προστάτη, μαστού και παχέος εντέρου, χωρίς όμως να έχει ακόμα επιβεβαιωθεί ξεκάθαρα η σχέση αυτή, αλλά και με φτωχότερη πρόγνωση σε ασθενείς που έχουν ήδη διαγνωσθεί με καρκίνο.
Παρενέργειες
Συνήθως από το γαστρεντερικό. Σχετίζεται με την εμφάνιση ουρολίθων ή χολολίθων και υπερασβεστιαιμία.
Αλληλεπιδράσεις
Μεταβολίζεται στο κυτόχρωμα P450, οπότε είναι πιθανή η αλληλεπίδραση της με άλλα φάρμακα, αν και δεν έχει αναφερθεί κάτι τέτοιο. Πιθανή αλληλεπίδραση με ανοσοκατασταλτικά.
Επιδημιολογικές μελέτες από την Ιαπωνία και τη Βραζιλία συσχέτισαν την πολύχρονη κατανάλωσή τους με μικρότερα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου.
Αλληλεπιδράσεις
Μπορούν να προκαλέσουν υπογλυκαιμία σε συνδυασμό με αντιδιαβητικά δισκία και πρέπει να αποφεύγονται από ασθενείς με λεμφουπερπλαστικά νοσήματα. Πρέπει να συγχορηγούνται με προσοχή με άλλες ανοσοτροποποιητικές θεραπείες
Πλούσιο σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και ειδικά ω3 λιπαρά.
Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Τα αποτελέσματα των μελετών που ερεύνησαν την επίδραση των ω3 λιπαρών στην διατήρηση του σωματικού βάρους των ασθενών με καρκίνο είναι αμφιλεγόμενα. Σε κάποιες μελέτες αποδείχθηκε ότι, η χορήγησή τους μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής του καρκίνου και την τοξικότητα από χημειοθεραπεία.
Παρενέργειες
Μετεωρισμός, διάρροιες, γεύση ψαριού, ερυγές, υπόταση.
Αλληλεπιδράσεις
Προσοχή στη συγχορήγηση με αντιπηκτικά και αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα. Δεν πρέπει να λαμβάνεται από ασθενείς με θρομβοπενία. Ίσως επάγουν τη δράση των αντιυπερτασικών φαρμάκων.
Μελέτες έχουν δείξει προαποπτωτικές και αντιοξειδωτικές επιδράσεις (συστηματική και τοπική αντικαρκινική δράση), μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη και του σωματικού βάρους.
Παρενέργειες
Αύξηση της οξύτητας του στομάχου, αύξηση των κατεχολαμινών, ηπατική τοξικότητα ειδικά όταν καταναλώνονται με άδειο στομάχι. Όταν λαμβάνονται υψηλές δόσεις συμπληρωμάτων πράσινου τσαγιού συνιστάται η παρακολούθηση της τιμής των τρανσαμινασών.
Αλληλεπιδράσεις
Ανταγωνίζεται τη βαρφαρίνη και έχει αντιαιμοπεταλιακές ιδιότητες. Σε μεγάλες δόσεις αλληλεπιδρά με παρακάτω φάρμακα: Bortezomib, Tacrolimus, Ιrinotecan, Verapamil, Sutinib, Tamoxifen. Πρέπει να αποφεύγεται όταν χορηγούνται ηπατοτοξικά φάρμακα.
Το γάλα του γαιδουράγκαθου (Silybum marianum), χρησιμοποιείται για περισσότερα από 2000 χρόνια για τη θεραπεία παθήσεων του ήπατος, των χοληφόρων και για προστασία από ηπατοτοξικά φάρμακα. Ένα από τα ενεργά συστατικά που βρίσκονται σε αυτό είναι το φλαβονειδές Silymarin, το οποίο έχει δοκιμαστεί σε ασθενείς που πάσχουν από ηπατίτιδα ή κίρρωση και είναι το μόνο γνωστό φάρμακο που μπορεί να προστατέψει το ήπαρ από την τοξίνη του Amanita phalloides (δηλητηριώδες μανιτάρι.)
Η δράση του έχει μελετηθεί σε ασθενείς με ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα, ως προστατευτικό από την ηπατοτοξικότητα της χημειοθεραπείας σε παιδιά με οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Επίσης έχει μελετηθεί η επίδρασή του στο λιπιδαιμικό προφίλ, το οξειδωτικό στρες και τα επίπεδα της τεστοστερόνης (σε συνδυασμό με σελήνιο), σε ασθενείς με καρκίνο του προστάτη με θετικά αποτελέσματα.
Ασφάλεια και Αλληλεπιδράσεις
Δεν αναφέρονται ανεπιθύμητες ενέργειες ή αλληλεπιδράσεις
Η ρίζα του φυτού Astragalus membranaceus χρησιμοποιείται στην Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική από την αρχαιότητα. Από δημοσιευμένες μελέτες υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας καθόσον μπορεί να μειώσει τη ναυτία, την ένταση και τη διάρκεια της ουδετεροπενίας και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής των ασθενών. Επίσης έχει παρατηρηθεί αντινεοπλασματική δράση πιθανά μέσω των αντιαγγειογενετικών ιδιοτήτων που διαθέτει και της ικανότητά του να επάγει τη δράση των πλατινών. Τα αποτελέσματα μέχρι σήμερα δεν είναι πειστικά, λόγω κακού σχεδιασμού των μελετών.
Ασφάλεια
Δεν αναφέρονται ανεπιθύμητες ενέργειες.
Αλληλεπιδράσεις
Ανταγωνίζεται τη δράση ανοσοκατασταλτικών όπως το tacrolimus και η κυκλοσπορίνη.
Η μελατονίνη είναι ορμόνη που εκκρίνεται στη υπόφυση. Εργαστηριακά πειράματα έχουν δείξει ότι σε φυσιολογικά επίπεδα καταστέλλει τον πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων, ενώ τα υψηλά επίπεδα είναι κυτταροτοξικά. Σχετίζεται με τους κιρκάδιους ρυθμούς και είναι αποτελεσματική στη βελτίωση του ύπνου, την αντιμετώπιση της κόπωσης και της εξάντλησης που προκαλεί η χημειοθεραπεία και την πρόληψη της νευροτοξικότητας.
Ασφάλεια και αλληλεπιδράσεις
Μετααναλύσεις έχουν δείξει ότι η μελατονίνη μπορεί να συγχορηγηθεί με ασφάλεια με τις συμβατικές χημειοθεραπείες.
Αλληλεπιδράσεις
Το αλκοόλ, η καφεΐνη, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, οι β-αποκλειστές, οι βενζοδιαζεπίνες, τα διουρητικά και οι ανταγωνιστές ασβεστίου μειώνουν την παραγωγή μελατονίνης. Δεν θα πρέπει να συγχορηγείται με αντιπηκτικά.
Τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί, που υπάρχουν φυσιολογικά στον οργανισμό. Όταν λαμβάνονται σε ικανή ποσότητα, συμβάλλουν στη διατήρηση της ακεραιότητας του εντερικού βλεννογόνου, στην απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών και στην άμυνα εναντίον των εξωγενών βλαπτικών παραγόντων. Βοηθούν επίσης στην πρόληψη και τη θεραπεία της διάρροιας από αντιβιοτικά και της λοιμώδους διάρροιας.
Την κύρια ένδειξή τους στην ογκολογία αποτελεί η πρόληψη της τοξικότητας από τη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία. Σε μελέτες έχει διαπιστωθεί μικρότερη συχνότητα διάρροιας ή δυσπεψίας σε ασθενείς που έλαβαν χημειοθεραπεία με 5-FU ή ακτινοβολία στην κοιλιακή ή πυελική χώρα και παράλληλα προβιοτικά (Lactobacillus acidophilus και Bifidobacterium bifidum )
Ασφάλεια
Ίσως να περιέχουν υπολείμματα πρωτεϊνών γάλακτος και γι αυτό θα πρέπει να αποφεύγονται σε αλλεργικούς, όταν αναφέρεται αλλεργία στο γάλα.
Αλληλεπιδράσεις
Θα πρέπει να χορηγούνται 2 ώρες μετά τα αντιβιοτικά ώστε να μην επηρεάζουν την αποτελεσματικότητά τους. Τα σκευάσματα σιδήρου ίσως εμποδίζουν την δράση τους.